Şafiilere Göre Hac

Her gücü yetene, hayatında bir defaya mahsus olarak, hac ibadetini yerine getirmesi farz-ı ayındır. İmam Şâfiî’ye göre hac fevrî olmayıp (haccın farz olduğu ilk yılda yapılması gerekmeyen) tehir edilmesinde bir beis yoktur. Fakat farz olduğu yılda edası daha evlâdır.

HACCIN FARZ OLMASININ ŞARTLARI
Bunlar beş tanedir:
1. Müslüman olmak.
2. Akıllı olmak.
3. Bulûğa ermiş olmak.
4. Hür olmak.
5. Gücü yetmek (istitaat). Bundan maksat, hacca gidip gelene kadar kendilerine bakmakla mükellef olduğu kim-selerin nafaka ve masraflarını, hem yol harcırahını, hem de uygun nakil vasıtalarını temin edebilmektir. Yol harcırahı, nafaka ve nakil vasıtası zaruri ihtiyaçtan fazla olacaktır.

HACCIN EDASININ ŞARTLARI
Bunlar dört tane olup şunlardır:
1. Bedenin sıhhatli olması.
2. Yol emniyeti.
3. Hapis, esaret ve hükümet yasağı gibi bir maninin bulunmaması.
4. Mekke-i Mükerreme’ye 144 km. uzaklıkta bulunan kadının beraberinde mahremi veya en az kendinden başka iki kadının bulunması. Ancak hac farîzasını ifa ettikten sonra bir kadının koca veya mahremi olmadan nâfile hac için kadınlarla birlikte gitmesi ittifakla câiz değildir.

HACCIN SAHİH OLMASININ FARZLARI
Haccın farzları, şartları ve rükünleri olmak üzere ikiye ayrılır.
Haccın sahih olmasının şartları
1. Müslüman olmak.
2. Akıllı olmak
3. Belirli zamanda eda edilmesi. O da şevval, zilkade ve zilhiccenin ilk on günüdür.
4. Belirli mekânında eda edilmesi.
Haccın sahih olmasının rükünleri
1. İhram.
2. Arafat vakfesi.
3. Ziyaret tavafı.
4. Sa‘y.
5. Tıraş olmak veya saç kısaltmak.
6. Tertip. Yani önce ihram, sonra Arefe’de vakfe yapmak, ardından tavaf etmek, sonrasında -daha önce herhangi bir tavafın arkasında yapmamış ise- sa‘y etmektir.

İHRAM. Hac için ihram zamanı şevval, zilkade ve zilhiccenin ilk on günüdür. Herkes yolu üzerindeki mîkat mahallerinden birine vardığında ihrama girer. Medine halkı için mîkat bölgesi Zülhuleyfe, Şam ve havalisi için Cuhfe’dir. Necid için Karnülmenâzil, Yemen ve havalisi için Yelemlem’dir.
Deniz ve hava yolu ile hacca gidenlerin ihrama girmeleri için mîkata paralel noktaya varmadan önce havada veya denizdeyken kendilerine haber verilir ve ihrama girerler.
İhramın Şartları. Müslüman olmak, akıllı olmak, niyet getirmektir. Telbiye getirmek ise şart değildir; sünnettir.
İhramın Vâcipleri. Mîkatlardan birinde ihrama girmek ve ihram yasaklarından sakınmak üzere iki tanedir.
İhramın Sünnetleri. Altı tane olup bunlar; gusletmek, kasıkları ve koltuk altını temizlemek, ihramdan evvel iki rek’at namaz kılmak, telbiye getirmek, kadının ellerini kına ile boyaması.
İhram Yasakları. Bunlar beş sınıf halinde toplanabilir:
1. Dikişli elbise giymek.
2. Vücutla ilgili yasaklar.
3. Av ve onunla ilgili yasaklar.
4. Cinsel ilişki ve öncüleriyle ilgili yasaklar.
5. Günaha girmemek ve kimseyle münakaşa, ağız kavgası yapmamak.

ARAFAT’TA VAKFE
Vakfe yeri, bütün Arafat sahasıdır. Vakfe zamanı arefe gününün zeval vaktinden başlar, bayram gününün fecrine kadar devam eder. Bu süre içinde bir an Arafat’ta bulunmak vakfe farîzası için kâfidir. Ancak, gündüz ile gecenin bir kısmını Arafat’ta geçirmek sünnettir.
Hayız ve nifaslı kadın ile cünüp olan kimsenin de vakfe yapması câizdir. Arafat vakfesinin sünnetleri için önceki bölümlere bakılabilir.

ZİYARET TAVAFI
Arafat’ta vakfe yapıp, Müzdelife’de geceleyip, Mina’da Akabe cemresine yedi taş atarak kurban kesip tıraş olduktan sonra Mekke-i Mükerreme’ye gidilip ziyaret tavafı (tavafü’l-ifada) yapılır. Sonra tekrar Mina’ya dönülerek orada gecelenir.
Tavaf, yedi sefer Kâbe’nin etrafını dönmektir. Her dönüşe “şavt” denir. Yedi şavt farzdır. Bir tek şavt, hatta bir şavttan bir tek adım dahi noksan olursa hac fâsid olur.
Ziyaret Tavafının Şartları
1. İhram ve Arafat’tan sonra olmalıdır.
2. Hades ve necâsetten pak olunmalıdır.
3. Namazda olduğu gibi setr-i avret olmalıdır. Bir kimsenin tavaf ederken avretinin bir kısmı veya tamamı görülürse tavafı sahih olmaz.
4. Tavafın Hacerülesved’den başlaması.
5. Kâbe’yi soluna almak.
6. Tavaf esnasında bütün vücudun Kâbe dışında olması. Hicr-i İsmail ile Kâbe’nin arasından geçen kimsenin tavafı muteber değildir. Onu, tekrar iade etmesi gerekir.
7. Mescid-i Harâm’ın dahilinde tavaf etmek.
8. Tavafın yedi şavt olması.
9. Tavafta başka maksat bulunmaması.
10. Ziyaret tavafını belirli bir zamanda yapmak. Bunun vakti bayram gecesinin yarısından başlar, hayatın sonuna kadar devam eder.

SA‘Y
Sa’y, Safâ ile Merve adındaki tepecikler arasında yedi defa gidip gelmektir. Her yedisi de farzdır. Biri, hatta birinden bir tek adım bile noksan bırakılırsa hac fâsid olur.
Sa’yin Sahih Olmasının Şartları
1. İhramdan sonra olması.
2. Herhangi bir tavaftan sonra olması.
3. Safâ’dan başlaması.
4. İkinci şavta Merve’den başlaması.
5. Yedi şavt olması.
6. Onunla tavaf arasına başka bir rüknün girmemesi. Bir kimse kudüm tavafı yapar, bilâhare Arafat’ta vakfede bulunur, sonra sa’yini yaparsa bu sa‘y geçerli olmaz.
Namaz için lüzumlu olan niyet, taharet ve setr-i avret gibi şeyler sa‘y için şart değildir. Sa’yi binit üzerinde yapmak da caizdir. Ancak yürüyerek yapmak daha efdaldir.

TIRAŞ OLMAK veya SAÇ KISALTMAK
Tıraş olmak veya saç kısaltmak haccın bir rüknüdür. Terkedilirse hac sahih olmadığı gibi kurban ile de telâfi edilmez. Abdestte mesh için yeterli olduğu gibi üç tel saç tıraş edilse veya kısaltılsa kâfidir. Erkeklerin saçlarını dipten tıraş etmeleri daha efdaldir.
Kadınlar saçlarını kısaltırlar, dipten tıraş etmeleri haramdır.
Tıraş eyyâm-ı nahr denilen kurban bayramı günlerine mahsus değildir. Ondan sonra başka bir zamanda yapılsa da câizdir. Tıraş mekânı sadece Harem’e mahsus değildir. Başka bir yerde de olabilir.
Kırân ve temettü’ haccına niyet etmiş olan kimse, Mina’da ilk önce Akabe cemresine yedi taş atar, sonra kurban keser, sonra tıraş olur. İfrada niyet etmiş ise ilk önce Akabe cemresine yedi taş atar, sonra tıraş olur. Burada tertibe riayet etmek vâcip değil, sünnettir.
Taş atma ve tıraş olmakla ilk tehallül (yasakların kalkması) gerçekleşir. Cinsel ilişki hariç, ihram yasakları kalkar. Ziyaret tavafı ile ikinci tehallül meydana gelir. Böylece bütün ihram yasakları kalkar.

HACCIN VÂCİPLERİ
Haccın vâcipleri, yapılması gereken birtakım şeylerdir ki terkedilse hac fesada gitmez. Fakat kurban vâcip olur. Aynı zamanda onlardan birini terkeden kimse günah işlemiş olur. Hac konusunda farz ile vâcibin mânaları bir değildir. Bunun için vâcip terkedilse hac bozulmaz.
Haccın vâcipleri beş tane olup şunlardır
1. Mîkatta ihrama girmek. Esas ihram rükün olup, ihramsız hac fâsiddir. Ancak mîkatta niyet getirilmeyip onu geçtikten sonra ihrama girilirse hac sahih ise de kurban vâcip olur.
2. Müzdelife’de gecelemek.
3. Mina’da gecelemek.
4. Cemrelere taş atmak.
5. Vedâ tavafı yapmak.
Yukarıda sayılan vâciplerle ilgili Hanefîler kısmına (Haccın Vacipleri bölümüne) bakılabilir. Ancak Şâfiîler’e göre aşağıdaki farklılıklar da vardır.
• Müzdelife vakfesinin zamanı gece yarısından tan yerinin ağarmaya başladığı âna kadar olan süredir. Bu süre içinde kısa da olsa orada bir müddet kalanlar, hatta oradan geçenler vakfeyi yapmış sayılırlar.
• Müzdelife’de akşam ve yatsı namazlarını cem‘-i te’hir ile kılmak vâcip değil sünnettir. Yatsı namazı için de ayrıca kamet getirilir.
• Mina’da cemrelere atılan şeylerin “toprak cinsinden olması” kâfi olmayıp sadece taş atılır.
• Taşların “kümelerin üzerine veya yakınına düşürmek” yerine taşların kümeye düşmesi şarttır.
• Taş atma zamanı “tan yerinin ağarmasıyla değil” bayram gecesinin yarısından başlar.
• Bayramın üçüncü gününün güneşi batmadan önce (Mina hududundan çıkmak şartıyla) Mekke’ye giden kimse dördüncü günün taş atımını bırakır. Eğer gece Mina’da kalırsa dördüncü günün taşlarını da atar.
• Şeytan taşlamada, vekil ilk önce kendi taşlarını atar; her üç cemrenin taşlarını attıktan sonra, müvekkilin taşlarına başlar. Vekilin bu tertibe uyması şarttır.
• Vaktinde atılamayan taşlar, bayramın dördüncü günü güneş batmadan önce atıldığı takdirde kazâ değil, eda olur; bu yüzden ceza da gerekmez.
• Vedâ tavafının Mekke’deki bütün işler tamamlanıp yola çıkılacağı zaman yapılması gerekir.
• Vedâ tavafından sonra, yol hazırlığı ve yolculuk için satın alınması gerekli şeyler dışında, başka işlerle meşgul olunduğu takdirde vedâ tavafının iadesi gerekir.

HACCIN SÜNNETLERİ
Haccın Sünnetleri kısmında açıklanmıştır. Ancak Hanefî mezhebinde üç yerde hutbe okunması sünnet iken Şâfiiler’e göre hutbeler dörttür. Bunlar da zilhiccenin yedinci, dokuzuncu, onuncu ve on ikinci günlerinde okunur. Yine, Müzdelife’de gecelemek Şâfiî mezhebinde vâciptir.
Şâfiîler’e göre en faziletli hac şekli hacc-ı ifraddır. Sonra hacc-ı temettü’ sonra hacc-ı kırân efdaldir. Hanefîler’de ise hacc-ı kırân en faziletlidir.

UMRE
Umre de hac gibi, hayatta bir defaya mahsus olarak farzdır. Umrenin farzları dört tanedir:
1. İhram, umre için rükündür. Hac için nasıl ihrama girilirse umre için de öyle girilir. Yalnız umre için niyet edilir. Şöyle ki, “Allahım, umre yapmak istiyorum. Onu bana kolaylaştır ve benden kabul eyle. “Lebbeyk Ailahümme lebbeyk, lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk, innel hamde ve’n- ni’mete leke ve’l-mülk, lâ şerîke lek.”
Hac için ihramın şartları, vâcipleri, sünnetleri ve yasakları ne ise, umre için de aynıdır. Her zaman umre yapılabilir. Ancak, hacca veya kırâna niyet etmiş olan kimsenin arefe günü ile bayramın üçüncü günü arasında umre için ihrama girmesi haramdır.
2. Tavaf, umrenin rüknüdür. Hac için tavafın şartları, vâcipleri, sünnet ve yasakları ne ise, umre için de aynıdır. Umre tavafı için belirli bir zaman yoktur.
3. Sa’y, Safâ ile Merve arasında yedi defa gidip gelmektir.
4. Tıraş olmaktır. Böylece umre tamamlanmış ve ihramdan çıkılmış olur.

HACCIN UYGULAMASI
İfrad Haccı
1. Haccın adabına uygun ön hazırlıkları yapılır.
2. İhrama girilir: İhramdan önce, temizlik, ihram havlularına bürünmek, iki rek‘at namaz kılmak gibi hazırlıklar yapılır. Sonra yapılacak haccın nevi tayin edilerek şu şekilde niyet edilir:
“Allahım, ben hac yapmak istiyorum. Onu bana kolaylaştır ve benden kabul et. Onu eda etmek hususunda bana yardımcı ol ve onu benim için mübarek kıl. Hacca niyet ettim ve Allah için onun ihramına girdim.”
Sonra şu şekilde telbiye getirir:
“Lebbeyk Allahümme lebbeyk, lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk, innel hamde ve’n-ni‘mete leke ve’l-mülk, lâ şerîke lek.”
Böylece ihrama girilmiş ve ihram yasakları başlamış olur.
Bu yasaklar şunlardır:
İhram havlularını çatal iğne ile tutturamaz. Birbirine düğümlemez, güzel koku sürmez, saçını-sakalını tıraş etmez, vücudun herhangi bir yerinden bir kıl koparmaz, tırnaklarını kesmez, cinsî yakınlık ve ona götüren işleri yapmaz, av avlamaz ve avlayana yardım etmez. Harem mıntıkasında mevcut yeşil ağaç ve otları kesmez, koparmaz. Bütün bunların yapılması haramdır.
3. Telbiye ederek Mekke’ye girilir, eşyalarını yerleştirir, Mescid-i Harâm’ın selâm kapısına doğru gider, dua eder, kudüm tavafını yapar. Tavafa başlarken “Allahım, ben kudüm tavafı yapmak istiyorum. Onu bana kolaylaştır ve benden kabul eyle. Yedi dönüşe Allah için niyet ettim” diyerek niyet eder.
Tavafın başlangıcında ve her şavtın başında Hacerü-Esved’i eliyle selâmlar. Erkekler ıztıbâ’ ve remel yaparlar. Bunların ne ve nasıl olduğu önceki konularda açıklandı.
Tavaf tamamlanınca, Makam-ı İbrahim’in arkasında veya münasip bir yerde iki rek’at tavaf namazı kılar. Birinci rek’atta Fâtiha’dan sonra Kâfirûn, İkincisinde İhlâs sûrelerini okur. Bu namaz sünnettir. Sonunda dua eder, Zemzem Kuyusu’na gider, bol bol içer, üzerine döker ve dua eder.
4. Safâ tepesine çıkar, yüzünü Kâbe’ye çevirir, tekbir getirir ve şöyle der:
“Allahım, Safâ ve Merve arasında yedi şavt senin rızân için sa‘y yapmak istiyorum.”
Safâ ile Merve arasında yedi kere sa’yi tamamlar.
5. Ondan sonra, ihram halinde zilhiccenin sekizinci gününe kadar Mekke’de kalır, bol bol ibadet ve taat eder, fakirlere yardım eder, sadaka verir.
Zilhiccenin Sekizinci Günü: Sabah namazını kılarak Mina’ya doğru hareket eder. Mina’da öğle, ikindi, akşam, yatsı ve arefe günü sabah namazını kılar. Geceyi orada geçirir, sabah güneş doğduktan sonra Arafat’a hareket eder. Böyle yapmak sünnettir.
Zilhiccenin Dokuzuncu Günü: Arafat’ta tekbir, tehlil, telbiye, Kur’an okuyarak gününü sükût ve vakar içinde geçirir. Mümkünse yıkanır. Nemire Mescidi’ne giderek orada okunacak hutbeyi dinler. Öğle ve ikindi namazlarını cem‘-i takdîm ile kılar. Ondan sonra vakfe yerine gider.
Vakfede, ayakta durup yüzünü Kabe’ye çevirerek ellerini yukarı kaldırır, bütün kalbiyle Allah’a döner, O’na sığınır ve dua eder. Cenâb-ı Hakk’ın mağfiret ve ihsanını diler. Annesine, babasına, dostuna ve akrabasına ve müminlere dua eder. Onlar için istiğfarda bulunur. Bütün bunları yüksek bir sesle değil, yavaş sesle yapmalıdır.
Güneş batıncaya kadar vaktini taat ve ibadetle değerlendirir. Zevalden sonra bir an da olsa vakfe yapmak, farz için kâfidir. Güneş battıktan sonra akşam namazını yatsıya tehir ederek Müzdelife’ye hareket eder.
Müzdelife’de cem‘-i te’hir ile namazını kılar, Müzdelife vakfesini yapar, şeytan taşlamak için nohut tanesinden biraz büyük yetmiş taş toplar, fecre kadar Müzdelife’de kalır. Sabah namazını kıldıktan sonra Mina’ya hareket eder. Fakat gece yarısından sonra vakfesini yaparak Müzdelife’yi terkedebilir.
Zilhiccenin Onuncu Günü: Mina’da Akabe cemresine yedi taş atar, sonra tıraş olur, saçından üç tel bile kesse yeterlidir. Tıraştan sonra, hanımına yaklaşmak hariç, diğer ihram yasakları kalkar.
Artık normal elbiselerini giyer, Mekke’ye gider. Ziyaret tavafını yapar Ziyaret tavafı için önce şöyle niyet eder:
“Allahım, senin rızân için yedi şavt hac tavafını yapmak istiyorum. Onu bana kolay kıl ve benden kabul eyle.”
Bunu tavaftan sonra yapmakla hanımıyla cinsî yakınlık da helâl olur. Tavaftan sonra tekrar Mina’ya döner.
Mina’da gecelemek vâciptir.
Zilhiccenin On Bir ve On İkinci Günleri: Bayramın ikinci ve üçüncü günleri öğleden sonra her cemreye yedişer taş atar. Önce küçük cemreden başlar ve sıra ile takip eder. Bayramın üçüncü günü taşları attıktan sonra Mekke’ye gitmek isterse, güneş batmazdan evvel, Mina hududundan çıkar. Gitmek istemezse, bayramın dördüncü günü de kalır. Zevalden sonra taşları atar ve Mina’yı terkeder. Ondan sonra Mekke’ye gelir. Umre niyetiyle ihrama girip tavaf ve sa‘y eder, tıraş olur, böylece umre de yapılmış olur.
Umrenin, bayramın dördüncü günü yapılması câiz ise de mekruhtur. Memleketine dönmek istediği zaman, vedâ tavafını yaparak ayrılır.
Temettü’ Haccı
Hacc-ı temettü’ de yukarıda anlatılan hacc-ı ifrad gibidir. Ancak mutemettî, mîkatta ihrama girerken şöyle niyet eder: “Allahım, umre yapmak istiyorum. Onu bana kolaylaştır ve benden kabul eyle” der, sonra telbiye getirir. Mek- ke-i Mükerreme’ye varınca yedi şavt umre tavafı yapar. Safâ ile Merve arasında sa’y eder. Akabinde tıraş olur ve normal elbiselerini giyer, ihram yasakları kalkmış olur.
Zilhiccenin sekizinci günü, yeniden Mekke-i Mükerreme’de hac niyetiyle ihrama girer. Sırasıyla Mina, Arafat vakfesi, Müzdelife vakfesi ve tekrar Mina’daki vazifelerini yapar (yani, Akabe cemresini taşlar, kurban keser, tıraş olur). Sonra Mekke’ye gelip ziyaret tavafını ve hac sa’yini yapar.
Memleketine dönmek istediği zaman, vedâ tavafını yaparak ayrılır.
Kırân Haccı
Hacc-ı kırân da hacc-ı ifrâd gibidir. Ancak, hacc-ı kırana şöyle niyet edilir:
“Allahım, hac ile umre yapmak istiyorum. Onları bana kolay kıl ve benden kabul et.”
Sonra telbiye getirir. Ondan sonra hacc-ı ifradda yapılanın aynısını yerine getirir ve böylece umre menâsiki de onunla birlikte yerine getirilmiş olur. Her ikisi için birer sa‘y ve tavaf kâfidir. Mina’da bayramın birinci günü, Akabe cemresine taş attıktan sonra, haccı temettu’da olduğu gibi kurban kesmek lâzımdır. Aynı günde Mekke’ye giderek ziyaret tavafını yapar.
Memleketine dönmek istediği zaman, vedâ tavafını yaparak ayrılır.

HAC ve UMRE CİNAYETLERİ
Hac ibadetiyle ilgili farz, vâcip ve sünnetleri bilmek lâzımdır. Farz terkedilirse, hac fâsid olur, bir sene sonra tekrar haccın iadesi lâzım olur. Vâcip terkedilirse günahkâr olunur, aynı zamanda ceza vermek gerekir. Bilerek yasağı işleyenin tövbe de etmesi lâzımdır.
Cinayet kısmı dört bölüme ayrılır:
1. Elbise ve ihramlının vücuduyla ilgili meseleler.
2. Av ve onunla ilgili meseleler.
3. Cinsî ilişki ve ona sebep olan işler.
4. Hac ve umrenin vâcibini terketmek.
Yukarıda özetlenen hac ve umrenin yasakları, Hac Yasakları ve Cezaları kısmında açıklandı. Ancak oradaki mâlûmata ilâveten Şâfiîler aşağıdaki farklılıkları dikkate almalıdırlar. Buna göre:
• Şâfiîler’e göre ihram yasaklarıyla ilgili cinayetler için tek ceza ödemek gerekir.
• Arafat vakfesinden önceki cinsel ilişki haccı bozduğu gibi işlenen cinayet sebebiyle bedene (sığır veya deve) kesmek gerekir.
• Sa’yden sonra tıraş olup ihramdan çıkmadan cinsel ilişkide bulunan kimsenin umresi bozulur.
• Hadesten taharet, tavafın sahih olmasının şartı olduğundan, abdestsiz olarak yapılan tavaf sahih değildir.
• Güneş batıncaya kadar Arafat’ta durmak sünnet olduğundan, güneş batmadan Arafat’tan ayrılan kimseye ceza kurbanı gerekmez.
• Özür sebebiyle ihram yasaklarına uymama halinde semavî olmayan mazeretlerden dolayı da serbestlik vardır. Yani bilgisizlik, yanılma, unutma ve baskı gibi semavî olmayan mazeretlerle işlenen yasaklar için de koyun ve keçi kurban etmek yerine isterse üç gün oruç tutabilir veya isterse altı yoksula altı gün fıtır sadakası da verebilir. Yahut harem bölgesinde bir dem (koyun veya keçi kurban) keser.
• Şâfiîler’e göre ihsâr, ancak düşmanın engellemesiyle olur. İhsâr hedyi, ihsârlı kişinin bulunduğu yerde kesilir. Hanefîler’de kurbanın kesilmesiyle tıraş olmasa bile ihramdan çıkılmış sayılır. Halbuki Şâfiîler’de ihsârlı tıraş olmadıkça ihramdan çıkmış sayılmaz. Hanefîler’de ihsâr sebebiyle yapılamayan hac veya umrenin kazâsı gerekir. Şâfiîler’e göre ise ancak farz veya vâcip olan hac ve umrenin kazâsı gerekir. Nâfile olanların kazası gerekmez.
• Fevât halinde (haccın zamanına yetişememek) ihramlı kişi ihramdan çıkmak isterse umre menâsikini ifa eder. Yani tavaf ve sa’y eder, sonra tıraş olur veya saçını kısaltır. Ertesi sene haccını kazâ eder. Kazâ edeceği zaman kurban kesmesi icap eder. Hacca yetişememiş kimse kırana niyet etmişse kendisine kazâ edeceği zaman üç kurban düşer. Birincisi, yetişilemediği için, İkincisi yetişilmeyen haccı kırân için, üçüncüsü de kazâ ile ifa edilen hacc-ı kırân içindir.