Cuma Hutbesi
Hutbe, cemaate konuşma yapmak demektir. Allah’a hamd, Resûlullah’a salat ve selam getirmek ve Müslümanlara duadan ibaret bir zikirdir. Hutbe farzdır ve Cuma ve Bayram namazlarının yerine getirilme şartlarındandır.
İmam-ı Azam’a göre hutbenin rüknü Cenab-ı Allah’ı zikretmekten ibarettir. Onun için hutbe niyeti ile yalnız “Elhamdülillah” denilecek olsa yeterli olur. Fakat imameyne göre hutbe denecek kadar uzun bir zikir olmalıdır. Hutbe, vakit girdikten sonra mevcut cemaatin huzurunda (Cuma namazına cemaat sayılabilecek en az bir kişinin bulunması) okunması gerekir. Hutbe okunurken cemaat bulunmayıp da daha sonra namazda bulunacak olsa namazları caiz değildir. Cemaatin hutbeyi işitmeleri şart değildir. Mutlak hazır bulunmaları yeterlidir. (Hutbe ile namaz arasının başka bir şeyle kesilmemesi de hutbenin sahihlik şartlarındandır.)
Hutbenin rüknü:
Hutbenin rüknü Cenab-ı Hakk’ı zikirden ibarettir. Hutbe iki bölümden oluşur: Birinci hutbe müslümanlara vaz ve nasihat ikinci hutbe müslümanlara duadır. Her birinde Allah’a hamd ve sena Allah’ın birliğine, Hz. Muhammed’in Peygamberliğine şehadet ve Peygambere salavât vardır. Hanefi fakihleri “Allah’ın zikrine koşunuz” (el-Cuma’a, 69/2) âyetindeki hükmün mutlak olduğunu ve namazı da hutbeyi de kapsamına aldığını söylerler.
Hutbenin şartları:
Vakit içinde olmak, Namazdan önce, Hutbe niyetiyle Cemaat huzûrunda okunmak (yani hutbe okunurken üzerine cuma farz olanlardan bir kişi bile olsun, cemaatın olması gerekir). Hutbe ile namaz arası başka bir şey ile kesilmemelidir.
Hutbenin Sünnetleri:
1. Hatîb hutbeden önce minber cihetinde bulunmak,
2. Siyah giyinmiş olmak.
3. Minbere çıktığında okunacak ezanı işitmek için cemaata dönüp oturmak. (Bayram hutbesinde ezan olmadığından bu oturuş da yoktur.)
4. Huzurunda ezan okunmak.
5. Ezandan sonra Hatîb cemaata karşı ayakta durup hutbenin ikisini de ayakta durarak okumak.
6. Cemaata karşı durup okumak.
7. Harple alınan beldede hatibin sol elinde bir kılınç bulunup hutbeyi ona dayanarak okumak.
8. Sulhen fetholunan beldelerde hutbe kılınçsız okumak.
9. Hutbeye gizlice «Eüzü» çekerek hamd ve sena ile başlamak.
10. Şehadet kelimesini okumak.
11. Salâvât-ı şerife okumak.
12. Va’z ve nasihat etmek.
13. Eûzü-Besmele çekerek âyet okumak,
14. Hutbeyi iki yapmak.
15. İki hutbe arasında üç âyet okuyacak kadardan fazla olmamak üzere oturmak
16. İkinci hutbeye de Allah’ı överek ve Peygamber Efendimize tekrar salâvât getirerek başlamak.
17. İkinci hutbede erkek ve kadın müminlere bağışlanma, iyileşme ve başarıya ulaşma dileyerek dua etmek.
18. İkinci hutbede birinci hutbeden daha aşağı olarak sesini yükseltmek.
19. Her iki hutbeyi pek uzatmayıp hafif tutmak.
20. Hutbeyi bitirdikten hemen sonra kamet alınmak.
Hutbenin Mekruhları:
Hutbenin sünnetlerini terketmek mekruhtur. Ayrıca, hutbe okunurken konuşmak ve konuşan birini konuşmaması için uyarmak tahrîmen mekruhtur. Hatta hatip ile cemaatin dinî meselelerde soru-cevap şeklindeki konuşması dahi -Hz. Peygamber’den bu yönde bazı uygulamalar rivayet edilmekle birlikte- cami disiplinini bozacağı gerekçesiyle hoş karşılanmamıştır. Hutbe dinleyenlerin sağa sola bakmaları, selâm verip almaları da mekruhtur. Hatta Hz. Peygamber’in adı anıldığı zaman ya sessiz kalmalı ya da içinden salâtü selâm etmelidir. Hutbe esnasında namaz kılmak dahi mekruhtur.