Zekata Tabi Olmayan Mallar

Zekata tabi olmayan mallar şunlardır:
1. Aslî İhtiyaçlar. Temel ihtiyaç malları zekâta tâbi değildir. İnsanı ölümden koruyan şeylere temel ihtiyaç eşyası denir. Bunların başında nafaka gelir. Nafaka da yiyecek, giyecek ve evdir.
Yiyecek deyince bir kimsenin kendisini ve bakmakla mükellef olduğu aile fertlerinin bir aylık -sağlam görülen başka bir görüşe göre bir yıllık- alışılan normal masraflarıdır.
Giyecek deyince örfe uygun yazlık ve kışlık elbiseler anlaşılır.
Ev deyince mesken olarak kullanılan ev, bağ, bahçe ve tarım yapılan arazilerle evde kullanılan eşya anlaşılır. Ev eşyasında da örfe bakılır. Bugün halı, kilim, mobilya takımları, beyaz eşya (buzdolabı, çamaşır ve bulaşık makineleri, süpürge) ve diğer kullanılan elektrikli aletler ve mutfakta kullanılan sair eşyalar ev eşyası olarak anlaşılır.
Aslî ihtiyaçtan fazla olan ev eşyası ve giyim eşyası da zekât dışıdır. Çünkü bunlarda artış yoktur. Ancak, ihtiyaç fazlası mallar nisaba ulaşıyorsa, o kimse kurban kesip ve fitre vermekle mükellef olur.
Bunlardan başka, binek ve koşu hayvanları ile günümüzde bunlarına yerine ikame edilen şahıs veya iş yerlerine ait otomobil, servis aracı, traktör de temel ihtiyaçlardandır. Ayrıca silâhlar, zanaatkârların iş aletleri, fabrika, atölye ve ticarethanede kullanılan makineler, tezgahlar, tesisler ve demirbaşlar da zekâta tâbi değildir. Yine lüzumlu kitaplar da zekâttan istisna edilmişledir.
2. Haram Mal. Faiz, kumar, rüşvet, gasp, şans oyunları ve hırsızlık gibi yollardan elde edilen mallar zekâta tâbi değildir. Bu mallar elinde olan kimsenin mülkü değildir, bu yollarla gerçek ve tam mülkiyet olmaz. Bunları sahiplerine iade etmelidir. Bu mümkün değilse bütünüyle fakirlere dağıtılması gerekir. Ancak haram mallar, kişinin helâl malına karışmış ve ayırt etmek mümkün değilse, o takdirde hepsinin zekâtını vermek icap eder.
3. Süs Eşyası. Altın ve gümüş dışında elmas, zümrüt ve inci gibi evde bulundurulan süs eşyası zekâta tâbi değildir. Altın ve gümüşte bulunan hükmen artma özelliği bunlarda yoktur. Ancak ihtiyaç fazlası ev eşyası gibi bunlar da kurban ve fitre nisabına girer.

4. Gelir Getiren Gayri Menkuller ve Vasıtalar. Dükkân, otel, han, depo ve daire gibi kiraya verilen şeyler zekâta tâbi değildir. Yolcu taşıyan ticarî taksi, dolmuş, otobüs, yük taşıyan kamyon ve tır gibi vasıtaların kendi değerleri de zekâta tâbi değildir.
Bu maddedeki unsurların gelirleri, ister tek başına ister zekâta tâbi başka bir mal ile eklendiğinde nisaba ulaşması ve üzerinden bir yıl geçmesi halinde zekâta tâbi olurlar.
Üzerinde ev, dükkân ve gelir getiren bir şey yapmak için satın alınan arsa zekâta tâbi değildir. Ancak kâr amacıyla satın alınan arsa yıl sonunda rayiç bedel üzerinden zekâta tâbidir.
Satın alınırken ticaret niyetinin olmadığı bir mal “ileride satarım” diye bekletilirse zekât gerekmez. Fakat satışa niyet ettiği andan itibaren ticarî mal sayılır ve bir sene geçerse zekât gerekir.
5. Elden Çıkıp İstifade Edilemeyen Mallar. El konulan, zorla alınan, çalınan ve geri alınması umulmayan, denize düşüp çıkması mümkün görülmeyen mallar zekâta tâbi değildir.
6. Zayıf Alacaklar. Bir şeyin karşılığı olmayan ve henüz ele geçmeyen mehir, miras ve vasiyet gibi alacaklar ile inkâr olunan alacaklar zekâta tâbi değildir.
Bunlar nisab miktarı ele geçince ve bir yıl sonra, yalnız o yılın zekâtı verilir. Önceki senelerin zekâtı verilmez. Rehinli malın da zekâtı yoktur. Çünkü rehin verende tasarruf imkânı, rehin alanda ise malda mülkiyet hakkı yoktur.
Evi olmayan bir kimsenin ev satın almak için biriktirdiği nisab miktarı paranın üzerinden bir sene geçer de henüz ev almamışsa, fetvaya uygun olan görüşe göre bu para zekâta tâbidir. Bazı âlimler, ev ve evlenmek gibi zaruri ihtiyaçlar için biriktirilen paradan zekâtın gerekmeyeceğini söylemişlerdir.